Gekocht: Margaretha’s Hoeve met uniek tbc-huisje

In de laatste week van 2017 deden we een bijzondere aankoop. We kochten de meest zuidelijk gelegen stolpboerderij van Noord-Holland in Nieuw-Vennep mét daarbij een uniek tbc-huisje. Een huisje waarin patiënten de benodigde rust en frisse lucht konden krijgen. Ook kon het huisje meedraaien met de stralen van de zon. Het monumentje is nagenoeg intact maar zeer vervallen. Een echt Stadsherstelpand dus. 

Vóór de Tweede Wereldoorlog was tuberculose (tbc) een van de meest voorkomende ziekten. De ziekte was slecht te behandelen. De enige remedie in die tijd was goed eten, frisse lucht en veel rust. De patiënten gingen voor genezing naar een sanatorium daar lag men overdag buiten op de veranda of binnen in lighallen. Het verblijf in zo’n sanatorium kostte natuurlijk veel geld. Minder rijke mensen konden in een tbc-huisje op bijvoorbeeld het terrein van de kruisvereniging verblijven. Die stonden veelal op plaatsen in Nederland waar de lucht extra zuurstofrijk was, zoals op de Veluwe, Utrechtse Heuvelrug en Zeeland. Het herstel duurde vaak lang. Het kwam veelvuldig voor dat patiënten maanden en zelfs jaren in een tbc-huisje lagen.

Tbc-huisje in de tuin

Ook stonden tbc-huisjes in de tuin van de patiënt of bij familie. Ze konden bij een kruisvereniging of sanatorium geleend, gehuurd of gekocht worden. De zuster kwam één keer per dag langs om de zieke te wassen en te verschonen. Zo ging ze in een dorp of een stad bij meerdere tbc-patiënten langs.

Van simpel tot juweeltjes

Meestal werden de huisjes in een serie gemaakt maar het kwam ook wel voor dat de rijkere mensen een huisje lieten ontwerpen door een architect en/of lieten bouwen door een schrijnwerker/timmerman. De vloeroppervlakte was in het algemeen minder dan 10 m2.
De huisjes waren op een stalen onderstel met massieve wielen gemonteerd zodat ze met de zon meegedraaid konden worden. Daardoor werd er optimaal gebruik gemaakt van de mogelijkheid om in de zon te liggen. De huisjes hadden veel glas met openslaande deuren en in de zijwanden ramen die tegenover elkaar open konden. Ze waren oorspronkelijk geverfd in een beige/roomachtige kleur. Vaak ontstonden door de kleinschaligheid prachtige juweeltjes.

Dat men een tbc-patiënt in huis had werd niet aan de grote klok gehangen en men was er zeer terughoudend over om dit binnen families rond te vertellen. Echter door de lange duur van herstel, soms meer dan een jaar, ontkwam de familie er niet aan dat het bekend werd. Er werd dan nauwelijks over gesproken.

Rond 1950 overleden er in Nederland nog ongeveer 1300 mensen aan tbc. Door de verbeterde medische wetenschap en het toepassen van antibiotica zijn er tegenwoordig nauwelijks nog mensen in Nederland die aan tbc sterven.

Ons tbc-huisje

Het tbc-huisje op het erf van de Margaretha's Hoeve is een prefab houtskeletbouw gebouwtje in Zwitserse chaletstijl. Het is goed mogelijk dat het is geprefabriceerd in Duitsland. Het huisje is opgebouwd uit verticaal schotwerk met aan de buitenzijde een kraalprofiel. Aan de voorzijde is het huisje te betreden via een dubbele schuifdeur met glas, het oorspronkelijke hang- en sluitwerk is nog aanwezig. In de rechter zijwand bevindt zich een dubbel omgekeerd T-venster waarvan het bovenlicht is voorzien van oker kathedraalglas (glas met aan één kant een fijne structuur zodat je er niet doorheen kon kijken). Het linker venster is later in de wand gemaakt. Aan de achterzijde is een schuivend ventilatieluikje. Dit is een typisch luikje voor een tbc-huisje. Het dak is versierd met geschulpte windveer met klossen en een makelaar in chaletstijl. 

Dit tbc-huisje is volgens Lydia Immink Bulk, de laatste eigenaar van de boerderij, eind 19e eeuw door haar overgrootvader neergezet. De familie van Lydia heeft de boerderij al sinds 1886 in bezit. Haar overgrootvader gebruikte het als theehuisje. “Het is in de polder nogal winderig en in het huisje kon je uit de wind en met de zon meedraaiend van een kopje thee genieten. In de zomer kwam er familie van mijn overgrootmoeder vanuit Den Haag logeren. Ze waren licht astmatisch en als het in de stad niet meer te doen was, kwamen ze van de frisse lucht in het tbc-huisje in Nieuw-Vennep genieten.’’ Vanaf 1957 kwam de moeder van Lydia op de boerderij wonen. Het huisje is toen witgeschilderd en vastgezet. 

 
Op de foto is in het midden Jan-Dirk Bulk (1925-2004) te zien, vader van Lydia, met zijn twee jongere broers. Hij was geboren en overleden op de boerderij. De jongen in het gras voor het tuinhuisje is een neef van Lydia’s vader.

Tuberculose, witte pest en vliegende tering Tuberculose is een ernstige, soms besmettelijke bacteriële infectieziekte. Deze bacterie werd in 1882 ontdekt door Robert Koch. In de volksmond wordt tuberculose ook wel tering genoemd. De term 'witte pest' is ook weleens voor tuberculose gebruikt. Bij snel verlopende gevallen werd de ziekte wel aangeduid als 'vliegende tering'. Ook het woord ‘pleur(it)is' werd weleens gebruikt.

Restauratie tbc-huisje

Voor de restauratie van het tbc-huisje gaan we op zoek naar fondsen en/of bijdragen van particulieren die ons helpen dit nostalgische pandje te restaureren. Heeft u nog tips of vragen? Neem dan contact op met Stella van Heezik via stella@stadsherstel.nl of 020-5200075 / 06-53434767.

Volgende keer meer over de herbestemming van de boerderij en het tbc-huisje naar het zorgconcept van de Herbergier. Zij maken een warm en liefdevol thuis voor mensen met geheugenproblemen.

Samenwerking

Een samenwerkingsproject van Stadsherstel en De Drie Notenboomen (zorgconcept de Herbergier):

Bouwpartners

Aannemer: Holleman Santpoort 
Architect: Arco Architecten 

Bronnen:
www.tbchuisjes.nl
Bouwhistorische verkenning van Bureau Helsdingen
Interview met Lydia Immink Bulk (dec 2017)